Για τον δημοτικιστή «πρίγκιπα του νεοελληνικού λόγου»
Γράφει η Μαρία Σιταρίδου-Τρουλάκη
Σήμερα τιμούμε τη μνήμη του Ζαχαρία Παπαντωνίου του “πρίγκιπα του νεοελληνικού λόγου” και υποδειγματικού δημοτικιστή. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους των νεοελληνικών γραμμάτων. Είναι ο συγγραφέας του πρώτου σχολικού αναγνωστικού που εκδόθηκε στην δημοτική γλώσσα.
Πολυγραφότατος, αφού ασχολήθηκε με την ποίηση, το διήγημα, το θέατρο, την κριτική, το χρονογράφημα και τα ταξιδιωτικά κείμενα. Έχαιρε σεβασμού για τις γνώσεις του, την σοφία, την πείρα και το ακαδημαϊκό ήθος του. Πέθανε στις 1 Φεβρουαρίου του 1940 από συγκοπή καρδιάς, μέσα στο τραμ, πηγαίνοντας στην Ακαδημία Αθηνών. Ο αιφνίδιος θάνατός του σόκαρε τον πνευματικό κόσμο της χώρας. Στην κηδεία του ο Γρηγόριος Ξενόπουλος εκφώνησε:
Δεν είναι χρόνος ακόμα που είχα την μεγάλη χαρά να τον υποδεχθώ στην Ακαδημία, και σήμερα… τον αποχαιρετώ νεκρό. Τι απροσδόκητος και πρόωρος θάνατος!!! Είκοσι χρόνια ακόμα, και περισσότερα, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου θα μπορούσε να χαρίζει στο πανελλήνιο τα θεία δώρα του ακμαίου του πνεύματος, του μεγάλου ταλάντου του και της ανεκτίμητης πείρας του.
Γρηγόριος Ξενόπουλος
Η ζωή του
Γεννήθηκε στο Καρπενήσι στις 3 Φεβρουαρίου 1877. Αμέσως μετά, η οικογένεια επέστρεψε στο χωριό Γρανίτσα όπου, ο πατέρας του, Λάμπρος Παπαντωνίου, υπηρετούσε ως δάσκαλος. Η Γρανίτσα, όμορφο χωριό σε υψόμετρο 850 μέτρα, φωλιάζει στις καταπράσινες πλαγιές των Αγράφων. Στα 13 του, η οικογένεια μετακινήθηκε στην Αθήνα. Άρχισε να φοιτά στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και συγχρόνως να κάνει μαθήματα ζωγραφικής. Τελικά , τον κέρδισε από νωρίς η δημοσιογραφία. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και ως αρχισυντάκτης εφημερίδων για κάμποσα χρόνια σε Ελλάδα και Παρίσι.
Στις 6 Απριλίου του 1897, ως δημοσιογράφος της εφημερίδας “Σκρίπτ”, κατάφερε να “κλέψει” αποκλειστικές ειδήσεις που αφορούσαν τις τεταμένες σχέσεις Eλλάδας-Τουρκίας και την κήρυξη του πολέμου από την εφημερίδα “Πρωία”. Οι δύο εφημερίδες τύπωναν στο ίδιο τυπογραφείο. Εκείνο το βράδυ νυχτερινός συντάκτης ήταν ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου που μαζί με τον αρχιεργάτη “έκλεψαν” την είδηση από την “Πρωία”. Όπως περιέγραψε τότε ο ίδιος ο Παπαντωνίου:
…Εκεί εις το βάθος, εις δεκαπέντε βημάτων απόστασιν, ενώ ο αρχιεργάτης της Πρωίας εστοιχειοθέτει μετά φόβου Θεού το πολύτιμον χειρόγραφον, ο αρχιεργάτης του Σκρίπτ παρακολουθεί από μακράν τας κινήσεις των χεριών του και από τας κινήσεις αυτάς… κατόρθωσε… να “διαβάσει” την είδησιν, που είχε ως εξής: ”Αργά, καθ’ήν στιγμήν τίθεται το φύλλον υπό το πιεστήριον, ήλθεν η είδησις ότι η Πύλη, έδωκεν τα σχετικά διαβατήρια εις τον εν Κωνσταντινουπόλει πρεσβευτήν μας, κ. Μαυροκορδάτον και τω εκοινοποίησεν την διακοπήν των σχέσεων”
Ζαχαρίας Παπαντωνίου
Επιστρέφοντας από το Παρίσι, εγκατέλειψε την ενεργό δημοσιογραφία, εκτός από την δημοσίευση κάποιων χρονογραφημάτων σε εφημερίδες. Δηλωμένος ”Βενιζελικός” στις αντιλήψεις, διετέλεσε νομάρχης σε Ζάκυνθο, Κυκλάδες, Μεσσηνία, Λακωνία. Το 1917 υπήρξε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Βενιζέλου. Το 1918 το βιβλίο του “Τα ψηλά βουνά”, έγινε το αναγνωστικό της Γ’ τάξης του Δημοτικού και έτσι εδραιώνεται η δημοτική στην εκπαίδευση. Σ’αυτό διαφαίνεται έντονα η νοσταλγία του συγγραφέα για τον τόπο του και δίνει απλόχερα στα μικρά παιδιά εικόνες κατανοητές της όμορφης φύσης της Ευρυτανίας
Το 1920 μετά από διαταγή του Μεταξά, το βιβλίο αποσύρθηκε και κάηκε δημοσίως μαζί με άλλα έργα της λογοτεχνίας που θεωρήθηκαν επικίνδυνα. Κάποια χρόνια αργότερα , με την πτώσης της δικτατορίας, επανήλθε στη σχολική ύλη του δημοτικού σχολείου. Υπήρξε πρόεδρος της Εθνικής Πινακοθήκης, τιμήθηκε με το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών και διετέλεσε καθηγητής στη σχολή Καλών Τεχνών. Το 1938 αναγορεύτηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Το έργο του
Οι ποιητικές του συλλογές “Παιδικά τραγούδια”, “πολεμικά τραγούδια” και “Πεζοί ρυθμοί”, διακρίνονται για μια συναισθηματική ευγένεια, για το βάθος των στοχασμών του και για ένα μουσικό ρυθμό που εμπεριέχουν. Σπουδαίο το θεατρικό του έργο, “Ο όρκος του πεθαμένου” σε διασκευή του δημοτικού τραγουδιού, “Του νεκρού αδελφού”. Δυστυχώς έχει εκδοθεί ένα πολύ μικρό μέρος από τα έργα του, αφού είναι διεσπαρμένα σε εφημερίδες και περιοδικά εποχής. Όσο για το προσωπικό του αρχείο έχει διασκορπιστεί επίσης.
Απόσπασμα από το έργο του «Τα Ψηλά Βουνά»
«Σαν έφτασαν σε μία ράχη, τους καλωσόρισε ο κρύος αέρας. Αυτός ο αέρας είχε περάσει από κάθε κορφή και κάθε λαγκαδιά. Τον πήραν με βαθιά αναπνοή. Πουλάκια με άσπρη τραχηλιά κουνούσαν την ουρά τους στους θάμνους κι ύστερα έφευγαν με γοργό λαρυγγισμό. Ένα κατσίκι κατάμαυρο έστεκε στην κόψη του βράχου Οι βράχοι σχημάτιζαν σα θεόρατα σπίτια, που δεν ξέρεις ποιος τα κατοικεί. Οι γκρεμοί ήταν φυτεμένοι με πουρνάρια και κουμαριές. Αλλού κατέβαιναν γυμνοί και απότομοι, σα να τους είχες κόψει με σπαθί. Ο βράχος απάνω στο βράχο, ο λόφος απάνω στο λόφο σχημάτιζαν το βουνό. Πελώρια ήταν όλα. Και σε αυτό το ύψος ανέβαινε με στροφές, όλο ανέβαινε ο δρόμος».
ΥΓ. Φλεβάρη ήρθε στη ζωή, Φλεβάρη την αποχαιρέτησε…
