Γράφει η Σοφία Σιγάλα
Ο Σίγκμουντ Φρόιντ ήταν εκείνος που ασχολήθηκε επισταμένως με τα όνειρα και τα συμπεράσματά του ακόμα θεωρούνται έγκυρα και αποδεκτά ως προς μια γενική θεώρηση. Οι άνθρωποι που γενικά προσπαθούν να καταστείλουν τις σκέψεις τους ονειρεύονται περισσότερο τις συναισθηματικές εμπειρίες τους από όταν είναι ξύπνιοι. Ίσως να υπάρχει μια λογική πως ονειρευόμαστε πράγματα που το συνειδητό μας προσπαθεί να αγνοήσει ή και να πιστέψει πως δεν υπάρχουν καν.
Ο Νίκος Θέμελης κατέγραψε στη Συμφωνία των Ονείρων μια ιστορική εξέλιξη μέσα από την πορεία μιας μεσοαστικής οικογένειας. Η χρονική διάρκεια αφορά από την εποχή του Εμφυλίου μέχρι και το σήμερα, στις δεκαετίες ΄80-΄90. Η διαφοροποίηση της ιστορίας έγκειται στα όνειρα· αυτά που αφορούν τη συνειδητότητα, αλλά πρωταρχικά την απωθημένη φύση του ασυνείδητου.
Μια οικογένεια στα Γιάννενα, στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, γίνεται τέσσερις διαφορετικές ιστορίες, η καθεμιά με κύριο πρόσωπο ένα από τα μέλη της. Καθένας από τους πρωταγωνιστές κουβαλάει στους ώμους του την ιστορική πραγματικότητα της εποχής που διανύει και ερμηνεύεται μέσα από τα όνειρα, του ύπνου και του ξύπνιου της αρχηγού της οικογένειας, της Μαριάνθης, αλλά και όσων βιώνουν την αυταρχική της συμπεριφορά.
Τα όνειρα κάνουν μια ιδιότυπη παρήχηση σε αυτό το μυθιστόρημα του Νίκου Θέμελη -χωρίς να χάνεται η λογοτεχνική ταυτότητα του συγγραφέα- υπενθυμίζουν στον αναγνώστη τις αλήθειες που κρύβει ο κάθε ήρωας.
Τα όνειρα της Μαριάνθης είναι όλες οι επιθυμίες της και η εξουσιαστική της παρουσία στην οικογένεια. Μέσα από την ερμηνεία των ονείρων της καταφέρνει να κυριαρχήσει και να ελέγξει τις ζωές των δικών της. Η Μαρία, η νύφη της, έρμαιο και άβουλη κλείνεται στη σιωπή της και υπάκουη δέχεται στωικά τις αποφάσεις των άλλων. Δε βλέπει ποτέ όνειρα. Η Ανθούλα, η εγγονή της, μεγαλώνει με την κυρίαρχη θέση της γιαγιάς στο σπίτι και μαθαίνει το σωστό μέσα από τη λάθος πλευρά της ζωής. Η Νίκη καταλαβαίνει νωρίς την αλήθεια και λύνει τους δεσμούς. Η τελευταία γενιά, η Μυρσίνη, είναι η καινούρια εποχή που τα όνειρα στέκουν σαν ανάχωμα στην ορθολογιστική θεώρηση της αλήθειας.
Η γιαγιά Μαριάνθη πίστευε στα όνειρα. Στο κομοδίνο δίπλα από το κρεβάτι της είχε εκτός από την Αγία Γραφή και το Πηδάλιον, τον Προφητικό Ονειροκρίτη του Παζίνη
…Άλλος πρώτος, άλλος δεύτερος κατά μικρόν και ανεπαισθήτως, είχαν ενστερνισθεί τη σημασία των ονείρων και με κυμαινόμενες φορτίσεις ταξίδευαν πειθήνια, αυτονόητα στις κάθε λογής τροχιές τους
Οι χαρακτήρες στα πρόσωπα των αρσενικών πρωταγωνιστών του μυθιστορήματος είναι κοινότοποι, δομημένοι σύμφωνα με τα όνειρα που κάνουν όλοι οι άνθρωποι για το μέλλον και το παρόν τους. Φιγούρες της λογικής, καθημερινές, γεμάτες ρεαλισμό, αποκαλυπτικοί, σύμφωνοι με την ιστορική αναδρομή του συγγραφέα. Αριστεροί και αντιστασιακοί που κρύβονται για τα ιδανικά τους, εθνικόφρονες που προσπαθούν να κερδίσουν από τις πολιτικές αναταραχές της Ελλάδας, που προσπαθεί να σηκώσει κεφάλι από έναν αδηφάγο πόλεμο κι έναν Εθνικό Διχασμό που καρατομεί την κοινωνία, νέοι που κουβαλούν στην πλάτη τους μια αιματηρή περίοδο, με όνειρα που ματαιώνονται, με μέλλον αβέβαιο.
Τα όνειρα ερμηνεύονται, διακόπτονται, γίνονται ταινία στον κινηματογράφο με μελωδίες του Χατζιδάκι, χαμερπή καταγώγια με επιγραφή «Το Όνειρο», αντικατοπτρίζονται σε μια Ελλάδα με χωρίστρα και μπριγιαντίνη, σε ηλεκτρικές συσκευές ΙΖΟΛΑ, στη βολεμένη δημοκρατία του Γεώργιου Παπανδρέου, στη δημοκρατία που καταλύεται, σε μια μπερδεμένη μεταπολίτευση με όνειρα που επανέρχονται και παίρνουν διαφορετική πορεία.
Έλεγε ότι τα όνειρα του ύπνου και του ξύπνιου δεν πήγαιναν χέρι χέρι με τη ζωή που ζούσαν και όπως αυτή ξετυλιγόταν. Ήταν ανήμποροι να βοηθήσουν, Ήταν ανήμποροι να βοηθήσουν στο κράτημα των δεσμών της οικογένειας που συχνά έτριζαν αλλά και των ανθρώπων της που σπαράσσονταν και χάνονταν με τον ένα ή τον άλλον τρόπο.
Οι ιστορίες εξελίσσονται με χρονική αλληλουχία που εναρμονίζεται με τη Μεταπολεμική Ιστορία του τόπου. Φτιάχνει ένα σκηνικό που αναδεικνύει την αντίληψη και τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων της εκάστοτε εποχής, δίνοντας με αλληγορικό τρόπο όλα τα μηνύματα που αφορούν το σήμερα και καλεί τον αναγνώστη να κατανοήσει το σήμερα μέσα από μια λεπτομερή καταγραφή της σκέψης και των πράξεων των προηγούμενων γενιών. Αναλύει χαρακτήρες, «ντύνει» με απλοϊκά κοστούμια τις πράξεις και τις αντιδράσεις, αποσαφηνίζει κι ερμηνεύει. Κύριος σκοπός του να απενοχοποιήσει τις γενιές που μεγάλωσαν με τα λάθη και τα κρίματα του παρελθόντος. Να λυτρώσει από τις τύψεις και τους προβληματισμούς που τους ακολούθησαν.
Η τελευταία ιστορία του αφορά τη μικρότερη κόρη της οικογένειας, τη Μυρσίνη, που παίρνει τη μορφή της Αντιγόνης και ζητάει δικαίωση. Προσπαθώντας να βρει εξηγήσεις και απαντήσεις για το παρελθόν και τις ρίζες της θέτει το δίλημμα της αυτόβουλης δικαιοσύνης ή εκείνης του Νόμου μια κοινωνίας. Είναι η τελευταία μιας εποχής, η πρώτη μιας καινούριας και ισορροπεί ανάμεσα. Τα όνειρα της Μυρσίνης παίρνουν άλλη μορφή. Είναι εκείνα της σκεπτόμενης γυναίκας, που φιλοσοφεί και μπορεί να αντιδράσει, να δικαιωθεί και να κρίνει ανοιχτά, να ζήσει σύμφωνα με τις δικές της επιθυμίες και να φωνάξει όσα ονειρεύεται.
Η Συμφωνία των Ονείρων έχει μορφή αφύπνισης της πολιτικής και κοινωνικής συνείδησης του ανθρώπου. Η ιστορική καταγραφή είναι μια παρακαταθήκη σε δομή απλοϊκή, αλλά σε καμία περίπτωση πρόχειρη. Είναι μια βαθιά τομή στην αλήθεια της ελληνικής πραγματικότητας, μια γέφυρα που συνδέει το παρελθόν με το μέλλον και δίνει πάντα αφορμή για να ερμηνευτούν τα κατάλοιπα και να αποφευχθούν λάθη που βρίσκουν έδαφος για να επαναληφθούν.
Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο
