Βραβείο Nobel Λογοτεχνίας 1993
Γράφει η Νατάσα Μουτούση
Η βραβευμένη με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1993,Τόνι Μόρρισον, Αφροαμερικανίδα η ίδια, καθηλώνει με την αφηγηματική τεχνική της τον αναγνώστη και τον μεταφέρει σε ένα αναγνωστικό ταξίδι στον Αμερικανικό Νότο, κάπου στη δεκαετία του 1950. Με ανεπτυγμένη την κοινωνική ευαισθησία και την προσωπική αξιοπρέπεια, βάζει τον αναγνώστη στη διαδικασία της διέγερσης της νόησης και του συναισθήματος μέσα από ένα ανάγνωσμα συμπυκνωμένο έντεχνα σε ολιγάριθμες σελίδες, όπου, χωρίς άσκοπες φλυαρίες, στοχεύει στο να αποκαλυφθούν αλήθειες.
Τοποθετεί το σκηνικό στον πολύπαθο Νότο, στην Κεντρική Αμερική, ο οποίος εξακολουθεί να πλήττεται από τα απόνερα του Εμφυλίου Πολέμου μεταξύ Βορείων και Νοτίων, που έχει μόλις προηγηθεί. Η συγγραφέας περιγράφει παραστατικά βασανισμένους ανθρώπους, κατατρεγμένους στον ίδιο τους τον τόπο από ένα απάνθρωπο ρατσιστικό κίνημα. Γράφει για την παραβίαση της ελευθερία τους, που καταπατάται ασύστολα με τη διάκριση των ανθρώπων σε ανώτερους και κατώτερους, αναλόγως του χρώματος του δέρματος.
Επιλέγει, με σκωπτική συνείδηση, για επώνυμο των βασικών ηρώων της, το “Μάνεϊ”,το οποίο παραπέμπει στην αγγλική λέξη “money”,που σημαίνει “χρήμα”, σε αντιδιαστολή με τη φτωχική κατάσταση την οποία βιώνει η οικογένεια που φέρει αυτό το όνομα. Οι γονείς της τετραμελούς οικογένειας, ευρισκόμενοι σε ένα συνεχές ρατσιστικό κυνηγητό μέσα στην ίδια τους την πατρίδα, δεν έχουν άλλη επιλογή από το να εργάζονται πολύωρες βάρδιες στις ατέλειωτες φυτείες κάτω από έναν καυτό ήλιο που λειώνει τα πάντα με τις ακτίνες του.
Όταν πεθαίνουν οι γονείς, τα δύο τους παιδιά, ο Φρανκ και η τέσσερα χρόνια μικρότερη προστατευόμενή του αδελφή, η Σί, νιώθουν ολότελα ανασφαλείς. Η ατμόσφαιρα στο φτωχικό Λότους, όπου ζούν, είναι απειλητικά πνιγηρή. Ο Φράνκ Μάνεϊ αισθάνεται τον ασφυκτικό κλοιό γύρω του γεμάτο έχθρα και φανατισμό και βρίσκει ότι η κατάταξή του στον στρατό, για να υπηρετήσει στην Κορέα, είναι μία διέξοδος· η μόνη λύση.
Στο Λότους όμως ήξερε εκ των προτέρων γιατί δεν υπήρχε μέλλον, μονάχα μακρά διαστήματα νεκρού χρόνου.
σελ.93
Αντιμετωπίζοντας τη φρίκη του πολέμου στην Κορέα, αναρωτιέται ποια “κόλαση” τελικά είναι καλύτερη. Το Λότους ή η Κορέα; Και τα δύο είναι ανατριχιαστικά πεδία μάχης για τον Φράνκ. Βλέπει τους δύο στενούς του φίλους να σκοτώνονται και, ο ίδιος, αμυνόμενος, σκοτώνει σε έναν πόλεμο που δε γνωρίζει τον λόγο που διεξάγεται και σε μία χώρα τόσο απομακρυσμένη και παντελώς άγνωστη γι’ αυτόν. Ο πόλεμος τού δημιουργεί σωματικά και ψυχικά τραύματα. Επιστρέφει με το μετάλλιο του βετεράνου στο στήθος ,αλλά καταρρακωμένος στη καρδιά. Αποφεύγει την επιστροφή στον γενέθλιο τόπο του, όπου ακόμα κυριαρχεί το φυλετικό μίσος και οι προκαταλήψεις. Μένει μακριά και υποφέρει άλλοτε από κενά μνήμης και άλλοτε από μνήμες επώδυνες που τον κυνηγάνε και τον αναγκάζουν να καταφύγει στη βοήθεια του ποτού. Μόνο με το αλκοόλ διώχνει μακριά σκέψεις που επιθυμεί να αποφύγει.
Ένα ποτηράκι μόνο. Όσο χρειάζεται για να έλθει στα ίσα του ο κόσμος και να γλυκαθεί. Όχι περισσότερο.
σελ 34
Η αδελφή του Φράνκ, η Ισίντρα, χαϊδευτικά γνωστή ως Σί, μετά τη φυγή του αδελφού της, απελπιστικά μόνη, παρασύρεται από τις κραυγαλέες υποσχέσεις του φίλου της για μια καλύτερη ζωή και τον ακολουθεί πειθήνια στην Ατλάντα. Σύντομα εκείνος αποδεικνύεται ανέντιμος και την εγκαταλείπει, κι εκείνη αποκαρδιωμένη ψάχνει για δουλειά. Η εργασία ως βοηθός ενός γιατρού φαίνεται εκ πρώτης όψεως μια εξαιρετική, χωρίς αμφιβολία, ευκαιρία.
Η Τόνι Μόρρισον, μέσα από την ιστορία του Φράνκ και της Σί, αναδύει στο φως καλά κρυμμένα μυστικά της χρονικής εκείνης περιόδου, που λίγοι τολμούν να αναδείξουν. Ο αναγνώστης γίνεται κοινωνός της φυλετικής δίωξης, της απαξίωσης και της εσωτερικής μετανάστευσης, παθογένειες που χαρακτηρίζουν την εποχή και τη χώρα με θύματα τον απλό λαό με το “διαφορετικό χρώμα”. Αντιπαραθέτει τη φρίκη του πραγματικού πολέμου με εκείνη του Νότου, με κοινό σημείο αναφοράς τις δολοφονίες πολιτών, συχνό φαινόμενο και στα δύο μέρη.
Κάνει λόγο για τα βιολογικά πειράματα των γιατρών, που έχουν αρχίσει από χρόνια και τις φυλετικές θεωρίες για την ανάδειξη της Αρίας Φυλής. Ιατρικές έρευνες και επιστημονικές μελέτες για την κληρονομικότητα και τα φυλετικά χαρακτηριστικά, τα οποία επηρέασαν αργότερα τον Αδόλφο Χίτλερ στις αποφάσεις του. Την ευγονική, “επιστήμη” που πειραματιζόταν εις βάρος πληθυσμιακών ομάδων που θεωρούσαν κατώτερες.
Η δυστυχία δεν προειδοποιεί. Γι’ αυτό και πρέπει να επαγρυπνείς – αλλιώς απλώς περνάει το κατώφλι σου και θρονιάζεται στο σπίτι σου.
σελ 138
Με τον “ΓΥΡΙΣΜΟ”, κερδίζει η λογοτέχνιδα το στοίχημα, σε σύντομο χρονολογικά γραπτό λόγο, να μεταγγίσει μηνύματα και να εκμαιεύσει συμπεράσματα, όπως της δυνατής συναδελφικής φιλίας, της άδολης αδελφικής αγάπης, της τραγικότητας του ρατσισμού και του τραυματικού σοκ του πολέμου. Αποφεύγει συνειδητά κάθε βίαιη σκηνή και αφήνει τον αναγνώστη να διαχειριστεί ορθολογικά τις σκέψεις του, να κατανοήσει και να προβληματιστεί.
Η τριτοπρόσωπη αφήγηση ενεργοποιεί τη νόηση με την πρωτοπρόσωπη εξομολογητική διάθεση να συγκλονίζει. Με μία απλή, ανεπιτήδευτη γλώσσα, με δόσεις χιούμορ και μία υπέροχη μετάφραση δίνεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να κάνει μια ρεαλιστική αναγνωστική διαδρομή στο χρόνο και στον τόπο.
