Γράφει η Μαρία Σιταρίδου-Τρουλάκη
Πρόκειται για ένα ογκώδες βιβλίο, το οποίο από τον τίτλο του, το ελκυστικό εξώφυλλο και το κατατοπιστικό οπισθόφυλλό του, προϊδεάζει τον αναγνώστη για το “πότε” και το “πού” θα ταξιδέψει. Θα κάνει λοιπόν ένα ταξίδι τόσο πειστικό, στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου και της Κατοχής αργότερα, στη Βιέννη, στην Αθήνα, στη Μασσαλία και πίσω, όπου μετά από περιπλάνηση μιας εικοσαετίας περίπου, δύσκολα θα εγκαταλείψει τους ήρωες για να επιστρέψει στο παρόν.
Ένα ταξίδι, που θα μπορούσε εύκολα να περιπέσει στην παγίδα του μελοδραματισμού, αλλά η συγγραφέας το έχει οργανώσει με τέτοια δεξιοτεχνία, ώστε να έχει αφενός τον χαρακτήρα του ιστορικά εκπαιδευτικού και αφ’ ετέρου, της εξοικείωσης και συμπόρευσης με τους σχεδόν αληθινούς ήρωές της. Η γνωριμία της κυρίας Κράλλη με έναν απόγονο Εβραίων του Ολοκαυτώματος, στάθηκε η αφορμή για την σύλληψη της ιδέας.
Γνωρίζουμε, λοιπόν, τη Χριστίνα Παπάζογλου, προσφυγοπούλα από τη Μικρά Ασία και τη μητέρα της, που αναζητούν την ασφάλεια και την αρχή μιας νέας ζωής κοντά στον θείο Άνθιμο, που είναι ο Μητροπολίτης της Θεσσαλονίκης στα 1924. Εγκαθίστανται στην κατοικία του Μητροπολίτη, στις Εξοχές, περιοχή με οικονομικά εύρωστους Θεσσαλονικείς κατοίκους. Στο διπλανό σπίτι διαμένει μία οικογένεια εύπορων Εβραίων. Ο Αλμπέρτο Ματαλών, ο νεαρός γιος της οικογένειας, γνωρίζεται με λίγο “ατυχή” τρόπο με την Χριστίνα, μιας και φοιτούν στο ίδιο σχολείο. Από εκείνη τη στιγμή, η μοίρα αρχίζει να υφαίνει το υφαντό της, με υλικά του δυνατού αλλά αταίριαστου έρωτα που γεννιέται. Έρωτας μεταξύ αλλοθρήσκων όμως μπορεί να ευοδωθεί την συγκεκριμένη εποχή;
Το πουλί μπορεί να αγαπήσει το ψάρι. Πού θα φτιάξουν όμως την φωλιά τους;
Αυτόματα αρχίζει η εναγώνια παρακολούθηση του κρυφού αισθήματος, με ένταση που κλιμακώνεται μέχρι την αποκάλυψή του, οπότε οι ήρωες, ανίσχυροι μπροστά στα “πρέπει” και “δεν πρέπει” που προβάλλουν μπροστά τους ανυπέρβλητα, διαλέγουν να απομακρυνθούν και να χωριστούν.
Η συγγραφέας περιγράφει τόσο όμορφα το φλερτ της εποχής, τόσο ρομαντικό, ευγενικό, ακροθιγές ώστε να μην γίνεται προσβλητικό, δημιουργώντας εικόνες που συναντούμε σε ρομαντικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Συγχρόνως όμως μας έχει συστήσει και στη μεγάλη Ιστορία, που μας παίρνει από το χέρι και μας ξεναγεί σε όλη την ταραχώδη πολιτική ατμόσφαιρα της εποχής του ’30.
Το ταξίδι γίνεται μαγικό, αφού οι ήρωες-δευτεραγωνιστές είναι ένα τόσο πολύχρωμο, ετερόκλητο πλήθος από Έλληνες, Τούρκους, πρόσφυγες, Αρμένιους, Εβραίους, Πόντιους και Ευρωπαίους πολίτες, με ηχητικό φόντο ένα μουσικό χαλί από διαλέκτους που σμίγουν μεταξύ τους αρμονικά. Μικρασιατικές λαλιές διασταυρώνονται με τις ντόπιες, τις σεφαραδίτικες, τις ανατολίτικες, με τις γαλλόφωνες και ιταλόφωνες της εύπορης τάξης. Οι ιστορίες των ηρώων συμπορεύονται και επηρεάζονται πολύ από τον ρου των πολιτικών και ιστορικών εξελίξεων, καθ’ όσον δειλά-δειλά εμφανίζεται ο αντισημιτισμός στην Ευρώπη, οι Τριεψιλίτες και η δράση τους και τα ρεύματα των Εβραίων προς την αγγλοκρατούμενη Παλαιστίνη, τη “Γη της Επαγγελίας”. Συγχρόνως, αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα ντόπια εργατικά κινήματα, υποκινούμενα από μπολσεβίκους, στο εχθρικό πολιτικό περιβάλλον του Μεταξικού καθεστώτος.
Είναι δύσκολο να διαφανεί εάν η δραματική σχέση των ηρώων είναι σε πρώτο πλάνο και η Ιστορία σε δεύτερο ή το αντίθετο. Τα ιστορικά στοιχεία που παρατίθενται, με τρόπο ώστε να γίνουν εύληπτα από τον αναγνώστη, είναι τόσο αξιόπιστα, ώστε δεν μπορεί παρά να αναλογιστεί κάποιος τη μεγάλη και σοβαρή έρευνα που προηγήθηκε της συγγραφής. Χρησιμοποιούνται ιδιόλεκτα και τοπωνύμια, που τώρα έχουν αντικατασταθεί από νεότερες ονομασίες, λεπτομέρειες της κοινωνικής ζωής και της καθημερινότητας των κατοίκων κάθε πόλης που αναφέρεται, έθιμα από τις διαφορετικές κοινότητες που συνυπήρχαν στην Θεσσαλονίκη.(σταφίδες μνημοσύνου Εβραίων, αντί για κόλλυβα πχ).
Μέσα από την πλοκή και από τις μετακινήσεις των ηρώων, γνωρίζουμε την καθημερινότητα και τις πολιτικές ζυμώσεις σε Βιέννη, Παρίσι Αθήνα, ενώ παράλληλα οι διώξεις των Εβραίων κλιμακώνονται, και στην ατμόσφαιρα πλανάται η οσμή πολέμου. Παράλληλες ιστορίες ανθρώπων εξελίσσονται όπως του μικρού φτωχοδιάβολου Μπενίκο με την πλουσιοκόρη Νινόν, της Ρούλας και του Κοζανίτη γιατρού Αστέρη, όπου χαρακτήρες αναλύονται και ψυχογραφούνται με λεπτομέρεια κεντήματος. Μπροστά από τα μάτια του αναγνώστη παρελαύνουν γυναίκες υποταγμένες αλλά και δυναμικές, άνθρωποι με ηρωισμό και αυταπάρνηση, δοτικότητα και μισαλλοδοξία, ανθρώπινες θυσίες ( γλίτωσα από τα αμελέ ταμπουρού• ύστερα από κει, με ξέγραψε ο χάρος) , γλυκές αδυναμίες, κακουχίες και φιλάνθρωπα αισθήματα, που εμπλουτίζουν υπέροχα την πλοκή του μυθιστορήματος. Ένα ακόμη δυνατό στοιχείο γραφής είναι η λεπτομερής προσέγγιση της ανδρικής ψυχολογίας, πότε της ευαίσθητης, και πότε του κατακτητή.
Μια ελεγεία στον καταδικασμένο έρωτα που μεγαλώνει κρυφά «σε ένα κουκούλι ευτυχίας μέσα στον παραλογισμό» που, όμως, μέσα στη δίνη του πολέμου ανακαλύπτει το μεγάλο «ειδικό βάρος» του, και ολοκληρώνεται μπροστά στην ματαιότητα και την λαχτάρα των ηρώων, να προλάβουν να ζήσουν. Εξαιρετική η περιγραφή του πρώτου ερωτικού σμιξίματος, «την έγδυνε αργά, σαν να ξετύλιγε δώρο». Δίνει πλούσια πληροφόρηση για τις γυναίκες-τροφούς επί πληρωμή και την πιθανή συναισθηματική σύνδεσή τους με τα “ξένα” βρέφη, για τις μεθόδους διάσωσης επικηρυγμένων, διαλέγοντας τον “εικονικό” θάνατο και μία νέα ταυτότητα, για τις συνθήκες κράτησης στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά• κοινωνούσαν είκοσι άτομα κι έπαιρναν επτά για εκτέλεση, για να διαλύσουν την ψυχολογία των κρατουμένων• για θανάτους που αποκρύβονταν, για να μην στερηθεί η οικογένεια το δελτίο σίτισης.
Πρόκειται για ένα βιβλίο επικό, με πολλά διαφορετικά σημεία πρόσβασης για τους αναγνώστες.. κάθε ένας μπορεί να το προσεγγίσει από διαφορετική θύρα ανάγνωσης, ανάλογα με τις προσωπικές του εμπειρίες και προσλαμβάνουσες. Μία πολυπρόσωπη, ολοζώντανη ιστορία , πλούσια σε αγωνία, συναίσθημα, δράση, έρωτα και αληθινή αγάπη, που θα μπορούσε άνετα να οπτικοποιηθεί σε μία υπέροχη τηλεοπτική σειρά. Δηλώνω εντυπωσιασμένη από την πρώτη μου γνωριμία με την γραφή της συγγραφέως. Ευχαριστώ για το μοναδικό αναγνωστικό ταξίδι που μου χάρισε.
