Γράφει η Μαρία Σιταρίδου-Τρουλάκη
Σεφέρης και BBC. H τακτική συνεργασία του μεγάλου μας ποιητή με το BBC χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του ’50, όταν υπηρετούσε ως σύμβουλος στην Πρεσβεία της Ελλάδας στο Λονδίνο. Έκανε πολλές ραδιοφωνικές ομιλίες με θέματα όπως: ο Άγγελος Σικελιανός, ο Καβάφης, (δύο ποιητές που εκτιμούσε ιδιαίτερα ο Σεφέρης), η σχέση ποίησης και κινηματογράφου και επίσης η ανακάλυψη από τον Σεφέρη του πρώτου Έλληνα που έγραψε τις εντυπώσεις του από την Αγγλία: πρόκειται για τον Νίκανδρο Νούκιο από την Κέρκυρα που είχε επισκεφθεί την Αγγλία από το καλοκαίρι του 1545 ώς την άνοιξη του 1546, δηλ. προς το τέλος της βασιλείας του Ερρίκου του Η’. Στη δεκαετία του ’50 ,αλλά και αργότερα, ακούστηκαν πολλές φορές από τη ραδιοφωνία του BBC απαγγελίες ποιημάτων του Σεφέρη από την ηθοποιό Ελσα Βεργή
Τον Δεκέμβριο του ’59, όταν ο Σεφέρης υπηρετούσε ως πρεσβευτής της Ελλάδος στο Λονδίνο, το Τρίτο Πρόγραμμα του BBC μετέδωσε ένα ημίωρο πρόγραμμα που ήταν αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στο λογοτεχνικό του έργο.
«Η εκπομπή μου στο ραδιόφωνο πληρώθηκε 58 λίρες», είχε γράψει τότε ο Σεφέρης με καμάρι στο ημερολόγιό του. «Σπάνια ήμουν τόσο περήφανος για χρήματα που κέρδισα».
Η ενεργής υποστήριξη όλων των ξένων (και ιδιαίτερα των άγγλων) φίλων του, που μετέφρασαν και επίσης προώθησαν το έργο του στο εξωτερικό, βοήθησε ώστε η Σουηδική Ακαδημία να γνωρίσει επαρκώς την ποίηση του Σεφέρη και ν’ αποφασίσει να τον τιμήσει με το βραβείο Νόμπελ το 1963.
Η δήλωση κατά της χούντας
Αλλά και μετά το Νόμπελ συνεχίστηκε η συνεργασία του Γιώργου Σεφέρη με το BBC. Ο Σεφέρης είχε αποφασίσει να μη δημοσιεύσει νέα εργασία του σε εφημερίδες και περιοδικά μετά την επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα στις 21 Απριλίου 1967.
Τον Μάρτιο του 1969 όμως αποφάσισε να λύσει τη σιωπή του και να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου στο στρατιωτικό καθεστώς για την τραγωδία στην οποία οδηγούσε τη χώρα. Έστειλε, λοιπόν, την ιστορική πλέον δήλωσή του κατά της χούντας στην Ελληνική Υπηρεσία του BBC. Η κασέτα με τη μαγνητοφωνημένη δήλωση έφθασε λαθραία στο Λονδίνο και μεταδόθηκε αυθημερόν από την Ελληνική Υπηρεσία του BBC, ενώ αναμεταδόθηκε από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Παρισιού και τη γερμανική Deutsche Welle. H απήχησή της ήταν τεράστια, και τα λόγια του λειτούργησαν ως αφύπνιση, όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά και στην Ελλάδα. Ο Σεφέρης μίλησε ξεκάθαρα για την πεζή, αλλά και επικίνδυνη ελληνική πραγματικότητα:
Πάει καιρός που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικά του τόπου. Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω, αυτό δε σημαίνει διόλου πως μου είναι αδιάφορη η πολιτική ζωή μας. Έτσι, από τα χρόνια εκείνα ως τώρα τελευταία έπαψα κατά κανόνα ν’ αγγίζω τέτοια θέματα. Εξ’ άλλου τα όσα δημοσίευσα ως τις αρχές του 1967, και η κατοπινή στάση μου (δεν έχω δημοσιεύσει τίποτε στην Ελλάδα από τότε που φιμώθηκε η ελευθερία) έδειχναν, μου φαίνεται αρκετά καθαρά τη σκέψη μου. Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω μου, ολοένα πιο επιτακτικά το χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινή κατάστασή μας. Με όλη τη δυνατή συντομία, νά τι θα έλεγα: Κλείνουν δυο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς όλως διόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας, στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο. Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης όπου, όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι’ αυτές να καταποντισθούν μέσα στα ελώδη στεκάμενα νερά. Δε θα μου είταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτοιες ζημιές δε λογαριάζουν παρά πολύ για ορισμένους ανθρώπους. Δυστυχώς, δεν πρόκειται μόνο γι’ αυτόν τον κίνδυνο. Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν, πως στις δικτατορικές καταστάσεις, η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει, αναπότρεπτη, στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μάς βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. Οσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό. Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό, και, μπορώ να το πω, μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή. Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ το Θεό, να μη με φέρει άλλη φορά σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω.
«Διότι δε συνεμορφώθην»…
Η χούντα, φανερά ενοχλημένη από την εξέλιξη αυτή, και θρασύδειλη καθώς ήταν, αφαίρεσε από τον Σεφέρη τον τίτλο του πρέσβεως επί τιμή και το δικαίωμα χρήσης του διπλωματικού διαβατηρίου του. Δικαιολόγησε την πράξη της αυτή με το επιχείρημα ότι ή δήλωσή του μεταδόθηκε από τη ραδιοφωνία της Σοβιετικής Ενωσης και άρα συνιστούσε αντεθνική προπαγάνδα. Στον χορό δεν άργησε να μπει και ο φιλικά προσκείμενός της Τύπος, που μεταξύ πολλών άλλων, έγραψε ότι ο Σεφέρης «πούλησε την Κύπρο για να πάρει το Νομπέλ», ενώ τον χαρακτήρισε «κρυφοκομμουνιστή» και «μίσθαρνο όργανο ξένων κυβερνήσεων».
Πέρασαν 53 χρόνια από την ημέρα που ο Σεφέρης, ευτυχώς, έλυσε τη σιωπή του και με την ήρεμη και ψύχραιμη φωνή του, προειδοποίησε για τους κινδύνους που διατρέχει μια κοινωνία, μια χώρα και μια ολόκληρη ανθρωπότητα, όταν δεν παίρνει στα σοβαρά τους ποιητές. Ακόμη και αν ήταν Νομπελίστες.
