Γράφει η Σοφία Σιγάλα
Ποια μπορεί να είναι η πορεία ενός γιου βιβλιοπώλη που γεννιέται στα τέλη του 19ου αιώνα, σε μια χώρα που έχει παλέψει και έχει δει τον κακό της εαυτό για χάρη της δημοκρατίας; Ο Ανατόλ Φρανς γεννιέται στις 16 Απριλίου του 1844 στο Παρίσι. Ο πατέρας του βρίσκει τρόπο να σπουδάσει σε ένα φημισμένο κολλέγιο ανάμεσα σε αριστοκράτες και ευγενείς. Ο βιβλιοπώλης πατέρας θέλει το καλύτερο και το πιο λαμπρό μέλλον για τον γιο του, να διαπρέψει στο πνεύμα της διανόησης και της ανώτερης παιδείας. Ο Ανατόλ δέχεται τη βίαιη αντιμετώπιση των συμμαθητών του -λόγω κοινωνικής ανισότητας- και η υπεροψία της κοινωνικής τους ξιπασιάς θα τον μετατρέψει σε ένθερμο δημοκράτη. Ο μεγάλος συγγραφέας -που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ το 1921- θα επηρεαστεί από αυτό το εφηβικό του τραύμα σε όλη την υπόλοιπη ζωή του και θα το εκφράσει με οποιονδήποτε τρόπο στα έργα του.
Οι θεοί διψούν
Ένα από τα σπουδαιότερα έργα του θα είναι το «οι θεοί διψούν». Ο νεαρός ήρωας του μυθιστορήματός του, ζωγράφος, τίμιος, ενάρετος, με ψυχή καλή, Ιακωβίνος στις πεποιθήσεις του, γίνεται οπαδός του Ροβεσπιέρου στη Γαλλική Επανάσταση και μετατρέπεται σε ένορκο, που καταδικάζει σε θάνατο οποιονδήποτε βρεθεί στο δικαστήριο την εποχή της Τρομοκρατίας, την περίοδο αμέσως μετά την Επανάσταση.. Μια από τις πιο μαύρες και βίαιες περιόδους της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Στην πραγματικότητα ο Ανατόλ Φρανς εκφράζει τις δικές του ιδέες μέσα από τις πράξεις και τις σκέψεις του νεαρού ζωγράφου. Άλλωστε και ο ίδιος ο Φρανς είναι υπερασπιστής της Επανάστασης. Ο Εβαρίστ Γκαμπελέν δεν είναι κακός, είναι όμως πορωμένος. Έχει χάσει κάθε αίσθημα δικαίου και οι «Τρομοκρατία» τον μετατρέπει σε τέρας. Οτιδήποτε μπορεί να συζητηθεί γύρω του εκείνος το αναγάγει σε φιλοσοφική συζήτηση και προσπαθεί να το ενσωματώσει στις νέες συνθήκες. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μια συζήτηση που αφορά στο φαγητό και τα όμορφα πιάτα της γαλλικής κουζίνας εκείνος αντιδρά, θεωρώντας πως ο επαναστάτης πρέπει να είναι πεινασμένος. Ο δημοκράτης επαναστατημένος δεν μπορεί να ενδιαφέρεται για το φαγητό.
Ο τίτλος του βιβλίου αποδεικνύεται και ερμηνεύεται όταν ο Εβαρίστ παρακολουθεί ένα λαϊκό δικαστήριο -πριν ο ίδιος γίνει κριτής των πάντων. Σε μία δίκη στρατιωτικών που κατηγορούνται για προδοσία μετά την ήττα τους, χωρίς υπεράσπιση, καταδικάζονται στη λαιμητόμο. Τα συμπεράσματα στα οποία οδηγείται είναι ότι πρέπει να θανατώνονται όσοι γίνονται αιτία να απειλείται η δημοκρατία. Δεν έχει σημασία ποιος είναι αθώος ή ένοχος. Η ανθρώπινη υπόσταση καταλύεται μπροστά στα ιδανικά. Έτσι αποκαλύπτεται και ο τίτλος: Οι θεοί διψούν. Το αιμοβόρο πρόσωπο της εξουσίας και της κατάχρησής της.
Στο μυθιστόρημα ο Ανατόλ Φρανς παρακολουθεί και εξελίσσει την πορεία ενός ευγενούς ανθρώπου στη μετατροπή του σε αδυσώπητο κριτή και στυγνό δολοφόνο. Η εξουσία που του παρέχεται δείχνει αλληγορικά τον τρόπο που κινήθηκε η ηγεσία της Επανάστασης. Από δίκαιη πράξη καταντάει όργανο ασυδοσίας και εξουσίας χωρίς όριο. Ο Εβαρίστ θα καταδικάσει σε θάνατο τον άντρα της αδελφής του, τον ύποπτο, κατά τη γνώμη του, ερωτευμένο άντρα με την αγαπημένη του, θα συνεχίσει να καταδικάζει ανθρώπους ανεξαιρέτως, σπάζοντας κάθε όριο ηθικής, κρίνοντας ως θεός τιμωρός την ανθρώπινη ύπαρξη, καταλύοντας ακόμα και την ηθική, στο όνομα μιας επανάστασης που διαπράττει εγκλήματα.
Ο κύκλος που διανύει μέχρι να καταδικαστεί και ο ίδιος στο ίδιο δικαστήριο που ο ίδιος έστελνε ανθρώπους στον θάνατο, παραλληλίζεται με την εκτέλεση του μέντορά του, του Ροβεσπιέρου, που θα βρει και ο ίδιος σκληρό τέλος. Η τραγικότητα έγκειται στη σκηνή που ο Εβαρίστ οδηγείται με το κάρο στην γκιλοτίνα. Η σκέψη του δεν είναι η μετάνοια, αλλά στο ότι κανείς από τους πρωτεργάτες της Επανάστασης δεν ήταν αρκετά σκληρός, επειδή ηττήθηκαν γιατί έδειξαν διαλλακτικότητα και ευαισθησία.
Όλη ι ιστορία είναι η μικρογραφία της εποχής που εκτυλίσσεται. Οι πρωταγωνιστές ή οι δευτερεύοντες ήρωες εκπροσωπούν με τρόπο ρεαλιστικό την κοινωνία και το ανθρωπολογικό δεδομένο της περιόδου. Η τριανδρία -Ροβεσπιέρος, Δαντόν, Μαρά- είναι τα ιστορικά πρόσωπα που εκφράζουν την επαναστατική θεώρηση της εποχής, Ένας άνθρωπος του πνεύματος κρύβεται σε μια σοφίτα και καταδικάζει με τη φιλοσοφική του θεώρηση και σκέψη τις ωμότητες και την καταστροφική πορεία της Επανάστασης. Κρύβει μαζί του μια πόρνη και έναν ιερέα και προκαλεί με τους διαλόγους του το αίσθημα της θρησκείας, ενώ ταυτόχρονα αναζητά την αλήθεια των πεπραγμένων μέσα από την άρνησή του στη δικαιοσύνη και την πεποίθηση πως ο φανατισμός και η θρησκεία είναι τα σφάλματα του Πολιτισμού. Η κοπέλα του Εβαρίστ θα ξαναβρεί τη ζωή, θα ερωτευτεί και θα αγαπήσει, θα πάρει μέρος στην κοινωνική αλλαγή μετά την περίοδο της Τρομοκρατίας, για να αποδείξει πως η ζωή θα συνεχίζεται πάντα. Όπως πάντα κάποιοι «θεοί θα διψούν» και θα μετατρέπονται σε τέρατα για χάρη των πεποιθήσεων τους, που στην ουσία χάνουν την αρχική τους ιδεολογική σκέψη και καταλήγουν σκλάβοι της.
Ο Ανατόλ Φρανς κατάφερε να μπει μέσα στην ψυχή των ηρώων του και να αποδείξει τη μετάλλαξη που υφίστανται οι εξουσιαστές και οι ηγέτες. Από αγνοί ιδεολόγοι μπορούν να γίνουν εγκληματίες κατά του ανθρώπου, στο όνομα των ιδεών. Ίσως στη σημερινή εποχή να έχει την πιο μεγάλη βαρύτητα το έργο του και να αποτυπώνει με αμεσότητα και ευκρίνεια τη σχέση λαού και εξουσίας.
