Γράφει η Μαρία Σιταρίδου-Τρουλάκη
«Ο ίδιος ο άνθρωπος έχει γίνει η μεγαλύτερή μας απειλή και η μοναδική μας ελπίδα».
Τζον Στάινμπεκ.
Η πρώτη έκδοση έγινε στις 14 Απριλίου του 1939 και σε σύντομο χρονικό διάστημα αιχμαλώτισε τη φαντασία των Αμερικανών, αποκαλύπτοντας έναν κόσμο άγνωστο για τους πολλούς. Στο βιβλίο ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία μιας οικογένειας από την Οκλαχόμα, τα μέλη της οποίας, κατά την διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, χάνουν το οικογενειακό τους αγρόκτημα. Οι σοδειές τους έχουν καταστραφεί από την παρατεταμένη ξηρασία και τους θυελλώδεις ανέμους που σκεπάζουν τα πάντα με σκόνη. Φορτώνουν τα λιγοστά τους υπάρχοντα σε ένα ετοιμόρροπο φορτηγό και ταξιδεύουν για την Καλιφόρνια προς αναζήτηση καλύτερης τύχης. Στον δρόμο της μετανάστευσης συναντούν δεκάδες άλλες οικογένειες που κάνουν το ίδιο ταξίδι έχοντας το ίδιο όνειρο. Φτάνοντας όμως στον προορισμό τους, τους περιμένει μεγάλη απογοήτευση επειδή τα πράγματα δεν είναι καθόλου όπως τα είχαν φανταστεί. Εκεί τους αναμένουν μεγαλύτερες δυσκολίες και περισσότερη φτώχεια.
Στην ιστορία αυτή, ο Στάινμπεκ αφηγείται την ιστορία των ταπεινών και καταφρονεμένων της Αμερικής, την περίοδο της μεγάλης εσωτερικής μετανάστευσης που ακολούθησε το μεγάλο κραχ του 1929. Το βιβλίο είναι γραμμένο σε απλή γλώσσα, έχει πλούσιες περιγραφές και εικόνες και συναρπαστική πλοκή. Είναι βασισμένο σε επτά άρθρα που είχε δημοσιεύσει ο Στάινμπεκ στην εφημερίδα “San Francisco news”. Τον Οκτώβριο του 1936, η εφημερίδα τού είχε αναθέσει να κάνει ρεπορτάζ στα στρατόπεδα εργασίας των μεταναστών, στην κοιλάδα Σαλίνας της Καλιφόρνια. Στα άρθρα αυτά περιέγραφε τις απελπιστικές συνθήκες που αντιμετώπιζαν οι μετανάστες εργάτες των αγροκτημάτων, ζώντας σε παραπήγματα, με ελάχιστη τροφή και με μισθούς εκμετάλλευσης.
Το βιβλίο δημιούργησε σάλο, πουλώντας πάνω από 400.000 αντίτυπα τον πρώτο χρόνο, ενώ μέχρι σήμερα έχει ξεπεράσει τα 14 εκατομμύρια πωλήσεις και έχει μεταφραστεί σε πάρα πολλές γλώσσες. Ο συγγραφέας έγραψε το εμβληματικό αυτό μυθιστόρημα μέσα σε λίγους μήνες, από Μάιο έως Οκτώβριο του 1938, ενώ η σύζυγος του Κάρολ το δακτυλογραφούσε και είναι η ίδια που εμπνεύστηκε και τον τίτλο. Ο συγγραφέας στην αρχή έγραφε με μεγάλα γράμματα και καθώς το έργο προχωρούσε, γίνονταν όλο και μικρότερα, αποδεικνύοντας τη βιασύνη του να ολοκληρώσει το βιβλίο του. Το γεγονός ότι στο χειρόγραφο δεν υπάρχουν προσωπικές του διορθώσεις σημαίνει ότι ήταν εξαιρετικά προσηλωμένος στο έργο του. Μέχρι και σήμερα το αυθεντικό χειρόγραφο φυλάσσεται στα αρχεία του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια.
Τα πράγματα όμως δεν ήταν από την αρχή ρόδινα για το βιβλίο. Στην πραγματικότητα, σε πολλές κοινότητες απαγορεύτηκε και κάηκε, τόσο για την περιστασιακά, άσεμνη γλώσσα του, όσο και για τα θέματα που έθιγε. Κάποιοι το θεώρησαν ως κομμουνιστική προπαγάνδα, ενώ πολλοί αγρότες και αγροτικές ομάδες διαμαρτυρήθηκαν επειδή υποκίνησε οργισμένες συμπεριφορές εναντίον τους. Το βιβλίο για δύο χρόνια απαγορεύτηκε να διδάσκεται στα σχολεία και να βρίσκεται στα ράφια των δημόσιων βιβλιοθηκών. Ο Στάινμπεκ δεχόταν συχνά απειλές και άρχισε να οπλοφορεί δημόσια, για κάθε ενδεχόμενο.
Μια θαυμάστρια γράφει σε κυβερνητική εφημερίδα της εποχής
Τώρα πρέπει να σας πω, ότι μόλις τελείωσα ένα βιβλίο που είναι μια αξέχαστη αναγνωστική εμπειρία. Τα “σταφύλια της οργής” του Τζον Στάινμπεκ σε απωθούν αλλά και σε γοητεύουν. Η φρίκη της εικόνας, τόσο καλά αποτυπωμένη, σε κάνει να φοβάσαι μερικές φορές να ξεκινήσεις το επόμενο κεφάλαιο, και όμως δεν μπορείς να αφήσεις το βιβλίο ή ακόμα και να παραλείψεις μια σελίδα».
Ελεάνορ Ρούζβελτ
Το βιβλίο είχε όμως μία επιδραστική θαυμάστρια, την Πρώτη Κυρία Ελεάνορ Ρούζβελτ η οποία έγραψε σε κυβερνητική εφημερίδα της εποχής. Το βιβλίο παρακίνησε την Πρώτη Κυρία να δει μόνη της τις συνθήκες διαβίωσης στα στρατόπεδα εργασίας. Μετά την επίσκεψή της, υπερασπίστηκε την ακρίβεια των περιγραφών του Στάινμπεκ. Το βιβλίο, και η υποστήριξη Ρούσβελτ, βοήθησαν ακόμη και σε ακροάσεις στο Κογκρέσο σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις του εργατικού δικαίου και τη ρύθμιση των μισθών.
Το στρατόπεδο εργασίας το οποίο περιγράφεται στα «Σταφύλια της οργής», εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι και σήμερα και είναι καταχωρημένο στο Εθνικό Μητρώο Ιστορικών Τόπων, λόγω του ρόλου που έπαιξε στη μετανάστευση της “καταιγίδας της σκόνης” (Dust Bowl). Η αφιέρωση του βιβλίου – «Στον Τομ, που το έζησε» – αναφέρεται στον Τομ Κόλινς, ο οποίος διαχειριζόταν το ομοσπονδιακό στρατόπεδο και φιλοξένησε τον Στάινμπεκ αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της έρευνας του για την εφημερίδα.
Στις 6 Μαΐου 1940, απονέμεται το βραβείο Pullitzer στον Τζον Στάινμπεκ για το μυθιστόρημά του «Σταφύλια της οργής» ως ένα από τα πιο κορυφαία έργα κοινωνικού σχολιασμού και στην πορεία τιμήθηκε με το Βραβείο Εθνικού Βιβλίου. Στις 25 Οκτωβρίου 1962 ο Τζων Στάινμπεκ τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για «τη ρεαλιστική και ευφάνταστη γραφή του, ο συνδυασμός της οποίας δείχνει χιούμορ και έντονη κοινωνική αντίληψη».
Όπως συμβαίνει σε πολλά σπουδαία έργα τέχνης, «Τα σταφύλια της οργής» ενέπνευσαν πολλές καλλιτεχνικές δημιουργίες. Τα τραγούδια “Tom Joad” και “The Ghost of Tom Joad” του Μπρους Σπρίνγκστιν καθώς και η ομώνυμη ταινία του 1940 του Φόρντ, που κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης σκηνοθεσίας και β’ γυναικείου ρόλου, βασίζονται στο μυθιστόρημα του Στάινμπεκ.
