Γράφει η Μαρία Σιταρίδου-Τρουλάκη
Η Ελευθερία Παπαδαντωνάκη γεννήθηκε στις 11 Μαΐου 1937
Γενέθλιος τόπος της η Αθήνα, αν και η ίδια προτιμά την Κρήτη. Αναλήφθηκε στο Πάνθεον των αιθέριων υπάρξεων στις 18 Ιουλίου του 1998. Η φωνή που συνδέθηκε απόλυτα με τον λυρισμό και την ποίηση της μουσικής του Μάνου Χατζιδάκι, η Φλέρυ Νταντωνάκη, έφυγε σε ηλικία 61 ετών αποχαιρετώντας μία ζωή ανήσυχη και θαρραλέα.
Τέσσερα χρόνια μετά, ο σκηνοθέτης Αντώνης Μποσκοΐτης μας παραδίνει ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Φλέρυ, Τρελή του Φεγγαριού», με το οποίο τιμά την προσωπικότητα της εξαιρετικής καλλιτέχνιδας.
«Πέρασα κλινικές, φυλακές… για να βρω τον εαυτό μου. Και κινδύνεψα να χάσω την ψυχή μου. Έβλεπα δαίμονες και τέρατα, πνεύματα και αγγέλους. Αυτά τα πράγματα όταν τα ζεις είναι τρομερά, γιατί ξεφεύγουν από τα ανθρώπινα. Σ’ αυτή την κατάσταση ήρθα το 1971 από την Αμερική να τραγουδήσω τον «Μεγάλο Ερωτικό».
«Άντρες με ερωτεύονταν, γυναίκες ζητούσαν τη φιλία μου, μουσικοί τη συνεργασία μου… Αλλά εγώ ήμουν
αλλού. Ένιωθα ότι κάτι με καθοδηγούσε.. Μέσα μου πίστευα ότι δεν ήμουν τίμια
και ήθελα να τιμωρήσω τον εαυτό μου. Έζησα στην Κρήτη πίνοντας γάλα και τρώγοντας χόρτα… Εκεί αντιλήφθηκα ότι πρέπει να συνυπάρξω με ανθρώπους που υποφέρουν…
Έζησα με τα παιδιά που ζούσαν στους δρόμους της Νέας Υόρκης, τα ρούχα μου
έγιναν κουρέλια… Αλλά δεν χάθηκα εντελώς γιατί σκεφτόμουν ότι έπρεπε να ζήσω για να μιλήσω για όλα αυτά».
Αποσπάσματα σταχυολογημένα από το βιβλίο του Στάθη Τσαγκαρουσιάνου
«Αντίο Παλιέ Κόσμε»
-Συνομιλίες με αξιοσημείωτους ανθρώπους-.
(Στο βιβλίο περιέχεται ολόκληρη η συνέντευξη που έδωσε η Φλέρυ Νταντωνάκη το 1986 στον γνωστό δημοσιογράφο).
«… το τραγούδι είναι ένα μέσον επικοινωνίας και πρέπει να δονείται με αθωότητα, χωρίς οικονομική ή καλλιτεχνική υστεροβουλία».
«Η τέχνη, αν το καλοσκεφτείς, είναι ένα άγχος, μια μαρτυρική αναζήτηση του πώς θα είσαι πάντα αληθινός, χωρίς κανείς να σε ανταμείβει με αληθινή ευτυχία».
«Εγώ δεν πιστεύω στους μύθους. Όταν φτιάχνεις έναν μύθο, καταστρέφεις έναν άνθρωπο. Τον ξεχνάς, τον αφήνεις μόνο του. Όμως ο καλλιτέχνης πρέπει με τόνα πόδι να πατάει στην καθημερινότητα και με το άλλο εκεί που οι άνθρωποι ποτέ δεν συλλαμβάνουν..»
«Το εσωτερικό ταξίδι το ξεκινάς όταν σε βρίσκουν τα προβλήματα και είσαι ήδη θεομόναχος. Κι εγώ πάντοτε ήμουν, κατά κάποιον τρόπο, μελαγχολική και μόνη…»
«Μικρή ήθελα να πάω στην Αμερική, να γίνω μεγάλη ηθοποιός, σταρ του σινεμά! Ο μπαμπάς μου ήταν κινηματογραφιστής, όχι μεγάλος, αλλά είχε κάνει τρεις ενδιαφέρουσες ταινίες.
Όταν όμως τέλειωσα το πανεπιστήμιο στην Αμερική (σημ: σπούδασε ιστορία και φιλολογία) και δεν ήθελα να γυρίσω, να γίνω κάπου γραφιάς, πήρα υποτροφία για το Νέιμπορχουντ Πλεϊχάουζ – που είναι δύσκολος στόχος για έναν ηθοποιό. Εκεί είδα ότι όταν τραγουδούσα έναν θρησκευτικό ύμνο –το ”Glory, glory, God almight”–, άνοιγε η ψυχή όλων των παιδιών. Δεν ήξερα πώς να βγάλω λεφτά –έμενα σ’ ένα μικρό δωμάτιο– και μου παρουσιάστηκε τότε η ευκαιρία να τραγουδήσω σε ένα ισραηλίτικο coffee shop. Και ξαφνικά πήρα μια θαυμάσια κριτική, ονομάστηκα το πιο ”ελπιδοφόρο ταλέντο της χρονιάς» στο «Variet”… και ούτω καθεξής.
Εκείνη την εποχή ζητούσα να ελευθερωθώ από τα κόμπλεξ μου – «ακολουθούσα» έναν γιατρό του Βίλχελμ Ράιχ, που μ’ έκανε άλλον άνθρωπο. Μετά, ήταν το κίνημα των νέων, που με ενθουσίαζε και με φόβιζε ταυτόχρονα. Το ’71, όταν βρισκόμουν στη Νέα Υόρκη, δουλεύοντας σε στενή επαφή με τον Μάνο ( Χατζιδάκι) τον ”Κύκλο του C.N.S”, άρχισαν να μου συμβαίνουν διάφορα…»
«.. κάθε καλλιτέχνης εκπορνεύει τον εαυτό του – όσα είδε, κι όσα άκουσε. Αν θέλεις να μείνεις πάναγνος, είναι καλύτερο να σωπάσεις. Γιατί είναι δύσκολο να μην είσαι λίγο εγωιστής, όντας καλλιτέχνης, και είναι άσχημο να βγάζεις λεφτά ή ν’ αποκτάς φήμη με τα πράγματα που βρήκες σε ώρες συντριβής και αγωνίας. Αξίζει να δημιουργείς μόνο για το καλό της ανθρωπότητας. Αλλά και τότε ακόμα, στην αναζήτησή σου, πρέπει να αποφεύγεις την υπερβολή, για να μην υπερεκτιμήσεις τον εαυτό σου».
Εγώ ήμουν πάντοτε άνθρωπος του extreme – δεν ακολούθησα ποτέ το χρυσό μέτρο, που λένε. Όταν έψαχνα να βρω τον εαυτό μου, δεν δίσταζα να πάω στην Αγγλία, στην Ελβετία, στην Ινδία, στο Θιβέτ, στην Αμερική… Από παιδί, έφυγα μόνη μου, 18 χρονών, χωρίς να ‘χω κανέναν. Έχω ταξιδέψει παρορμητικά – από μια διάθεση της στιγμής. Σαν τους «Αλήτες του Ντάρμα», κυκλοφορούσα στις πολιτείες, συναντούσα καταστάσεις επικίνδυνες – ήταν σαν να περνούσα εξετάσεις απ’ τον εαυτό μου. Ήθελα να βγω αγνή μέσα απ’ όλα αυτά – δεν τα κατάφερνα πάντοτε, ήτανε τότε διάχυτη μια συνείδηση ελευθερίας με επικίνδυνα περάσματα. Περίεργα πράγματα! Γνώρισα την Αμερική στην πιο βίαιη και γοητευτική εποχή της. Στην Ελλάδα πνιγόμουνα. Πήρα ξαφνικά την κόρη μου και όλες μου τις βαλίτσες και πήγα στους πρόποδες των Ιμαλαΐων, σε ένα μικρό χωριό με φυτείες τσαγιού. Έμεινα έναν χρόνο εκεί. Όλο λόφοι, σπίτια σαν αυτά των παραμυθιών, και κήποι με παράξενα λουλούδια, με άγνωστες μυρωδιές… Δεν έκανα ταξίδια τακτοποιημένα –φυσιολατρικά– να δω αρχαία χαλάσματα, τον ελαιώνα, το γαλανό της θάλασσας. Έκανα ταξίδια σε άγνωστα μέρη, προσπαθούσα να απομακρυνθώ από τον πολιτισμό.
Έψαχνα να βρω την ευτυχία. Δεν υπάρχει όμως ευτυχία στον κόσμο. Υπάρχει μονάχα μια ζωή που πρέπει να τη ζήσεις θαρραλέα, χωρίς δειλίες. Κι έπειτα, ήθελα να γνωρίσω τους ανθρώπους. Να γνωρίσω άλλους τρόπους, άλλα χρώματα, άλλες μυρωδιές – άλλες αισθήσεις. Ήταν κάτι αδιανόητα θαυμαστό – για το οποίο τιμωρήθηκα. Ήθελα να δω τι συμβαίνει, αν υπάρχει ιερός χώρος απόλυτης ομαλότητας και ειρήνης – ήθελα να δω τι τρέχει στον κόσμο».
« Όλοι έχουν μεταφυσικά ερωτήματα: «υπάρχει ζωή μετά τον θάνατο;», «υπάρχει ψυχή;», «έχει καθήκοντα το σώμα απέναντι στην ψυχή;». Αλλά οι γκουρού δεν βάζουν ερωτήματα, σε βομβαρδίζουν με μεταφυσικά φαινόμενα που βασανίζουν και εξαντλούν το κορμί και το πνεύμα. Το ίδιο και οι Θιβετιανοί. Κοντρολάρουν τη ζωή και τον θάνατο, σου ανοίγουν τον κόσμο του θανάτου».
«Από τότε όμως που μου συνέβη αυτό, δεν ξαναβρήκα ποτέ τον εαυτό μου. Έχασα την αθωότητά μου. Κι αν προσέξεις, στον «Μεγάλο Ερωτικό» υπάρχει κάτι φοβισμένο στη φωνή μου, μια τρεμάμενη παρουσία, που δείχνει πως ήξερα ήδη τον θάνατο».
(Σημ:το 1972 ηχογραφείται, ένας από τους σπουδαιότερους δίσκους παγκοσμίως, “Ο Μεγάλος Ερωτικός”. Χατζιδάκις, Νταντωνάκη, Ψαριανός. Σπουδαία ποιήματα, σπουδαίων ποιητών. Στο σημείωμα του εξωφύλλου του “Μεγάλου Ερωτικού”, ο Χατζιδάκις ανάμεσα σε άλλα σημείωσε:. “η Φλέρυ, είναι ανεπανάληπτη, ακόμα και όταν δοκιμάζεται. Της είχα πει πως μια αληθινή τραγουδίστρια περιέχει την τεχνική τελειότητα της Σβάρτσκοπφ και τη γήινη αμεσότητα της Νίνου και η Φλέρυ αποδεικνύει περίτρανα πως είναι μια αληθινή τραγουδίστρια»).
Η παρακάτω ιστορία είναι μυθοπλασία. Πηγάζει από την φαντασία του Αντώνη Μποσκοΐτη, αναπαράχθηκε πολλές φορές, διαχύθηκε στο όριο μύθου και πραγματικότητας, αλλά πολύ θα θέλαμε να ήταν αληθινή.
“Αυτή ήταν η πανέμορφη Φλέρυ, η ατόφια Ελληνίδα, Κρητικοπούλα με τα κορακάτα μαλλιά της πιασμένα σε δύο κοτσίδες και ένα γαλάζιο φόρεμα κοσμημένο με μοτίβα ελληνικής λαϊκής τέχνης που τραγούδησε στο Woodstock στις 15 Αυγούστου του 1969.
“Κοίτα διάολε πώς τραγουδάει, σαν να κολυμπάει η φωνή στις νότες” φώναξε η Τζόαν Μπαέζ σε όλους γύρω της και απευθυνόμενη σε έναν κιθαρίστα στα backstage τού είπε: “πήγαινε να ακούσεις αυτή την Ελληνίδα που μας διέλυσε κανονικά σήμερα!”.
Ο τάφος της βρίσκεται στο κοιμητήριο της Παιανίας, δίπλα σ’ αυτόν του Μάνου Χατζιδάκι, με το λανθασμένο όνομα Αταντωνάκη, αλλά η “αιώνια εφηβεία” της φωνής της θα ζει για πάντα μέσα από τα τραγούδια της.
